Skąd mamy wiedzieć, które badania profilaktyczne są adresowane do nas, jeśli nie odczuwamy żadnych objawów? Czy warto wykonywać wszystkie badania profilaktyczne, jakie są aktualnie dostępne?
Zapewne wszyscy wiemy, że niemal każdą chorobę tym łatwiej jest leczyć, im wcześniej zostanie uchwycona. Medycyna coraz częściej dysponuje narzędziami w postaci badań profilaktycznych, które w tej wczesnej diagnostyce mają pomagać. Skąd jednak mamy wiedzieć, które badania profilaktyczne są adresowane do nas, jeśli nie odczuwamy żadnych objawów? Czy może warto wykonywać wszystkie badania profilaktyczne, jakie są aktualnie dostępne?
Są różne poziomy profilaktyki
W medycynie wyróżnia się kilka poziomów profilaktyki. Profilaktyka pierwszorzędowa nastawiona jest na promowanie zachowań prozdrowotnych oraz zapobieganie chorobom na przykład poprzez stosowanie szczepionek. Profilaktyka drugorzędowa dotyczy populacji ludzi zdrowych, którzy nie odczuwają żadnych objawów. Do takiej grupy ludzi adresowane są badania przesiewowe, mające wykryć choroby, o których występowaniu nie mogliby w żaden inny sposób wiedzieć. Dotyczy to szczególnie chorób, które trwają często latami, a pierwsze objawy pojawiają się dopiero, kiedy narządy uszkodzone są już w znacznym stopniu. Sztandarowym przykładem takiej choroby jest cukrzyca.
Założeniem badań przesiewowych jest, że muszą one objąć bardzo dużą populację ludzi, aby wykryć chorobę jedynie u niektórych. Z uwagi na koszty takiej strategii, badana choroba musi być wystarczająco częsta, niebezpieczna i musi być dla niej dostępna skuteczna terapia, aby badania przesiewowe miały ekonomiczne uzasadnienie. Ponadto metoda diagnostyczna musi być bezpieczna i nieuciążliwa dla pacjenta, żeby dużo ludzi chętnie poddało się badaniom. Tych kilka uwag wystarcza, aby zrozumieć, dlaczego nie dla każdej choroby są wykonywane testy przesiewowe. Istnieje jeszcze profilaktyka trzeciorzędowa, która polega na zapobieganiu powikłaniom chorób już istniejących, po to aby zachować jak najlepszą jakość życia, pomimo zachorowania.
Badania przesiewowe u noworodków
Jak już wspomniano, z uwagi na koszty, ale też na dostępność odpowiednich testów, nie dla każdej choroby dostępne są badania przesiewowe. Ponadto, istnieją szczegółowe wytyczne, dotyczące różnych chorób, wskazujące, kto może odnieść korzyści z wykonania badania profilaktycznego. W przypadku badań profilaktycznych dzieci, gdzie badane są one w pierwszych dniach swojego życia, celem wczesnego wykrycia niedoczynności tarczycy, fenyloketonurii i mukowiscydozy, do wykonania testów kwalifikuje się niemal 100% noworodków. Od niedawna, w dużej mierze dzięki środkom zebranym przez Wielką Orkiestrę Świątecznej Pomocy, badany jest także słuch noworodków.
Badania przesiewowe dla dorosłych w kierunku chorób nowotworowych
Dla dorosłych natomiast przewidzianych jest kilka programów wczesnego wykrywania chorób nowotworowych: raka sutka u kobiet – poprzez regularne wykonywanie mammografii, raka szyjki macicy – w badaniu cytologicznym , czy nowotworów jelita grubego – poprzez wykonywanie kolonoskopii. Wartość badania PSA (prostate specific antigen) jako testu przesiewowego w diagnostyce raka prostaty u mężczyzn nie jest ustalona. Trwają także pilotażowe programy badań profilaktycznych w kierunku raka płuc, jednak trudno na obecnym etapie powiedzieć, czy proponowane testy przyniosą odpowiedni skutek. Każdy program profilaktyczny ma swoje kryteria włączenia, które obejmują wiek osoby badanej lub obecność innych czynników ryzyka: genetycznych, środowiskowych, czy pod postacią chorób współistniejących.
Badania przesiewowe dla dorosłych w kierunku chorób nienowotworowych
Wśród chorób nienowotworowych, których wczesne wykrycie jest proste, warto wymienić dwie dość częste i potencjalnie niebezpieczne: cukrzyca i jaskra. I znów, testy przesiewowe dla tych chorób nie są adresowane do wszystkich, ale do tych, którzy znajdują się w grupie ryzyka, np. ze względu na wiek: dla każdego kto skończy 45r.ż. w przypadku cukrzycy i 40r.ż. w przypadku jaskry. Oczywiście, poza wiekiem istnieją też inne czynniki ryzyka, specyficzne dla każdej z tych chorób i w przypadku ich występowania, także należy się poddać badaniom przesiewowym. Warto o nie zawsze dopytać swojego lekarza, tym bardziej, że same testy nie są dla pacjenta uciążliwe.
W przypadku cukrzycy, badanie przesiewowe polega na pomiarze stężenia glukozy we krwi na czczo, co oznacza, że pacjent przychodzi do badania rano i nie jadł nic od kolacji poprzedniego dnia. Czasami wyznacza się zakres godzinowy pojęcia „na czczo” i większość laboratoriów przyjmuje, że od ostatniego posiłku musi upłynąć minimum 6 godzin, a najlepiej 8 godzin, aby oznaczenie było wiarygodne. Jeśli wynik tak oznaczonej glukozy znajduje się w normie, można stwierdzić, że badana osoba nie ma cukrzycy. Jeśli natomiast jest podwyższony, możliwe są trzy opcje: diagnoza cukrzycy (jeśli otrzymany wynik wynosi co najmniej 200mg/dl, a u pacjenta występują typowe objawy choroby), konieczność wykonania ponownego badania glukozy na czczo (jeśli wynik jest większy lub równy 126mg/dl ale mniejszy niż 200mg/dl) lub konieczność wykonania doustnego testu obciążenia glukozą (gdy wynik glukozy na czczo mieści się w zakresie 100-125mg/dl). Dopiero tak przeprowadzona diagnostyka rozstrzyga, czy pacjent choruje na cukrzycę, czy nie.
Z kolei badanie przesiewowe w kierunku jaskry wymagać będzie wizyty u lekarza okulisty. Większość ludzi słyszało zapewne o badaniu ciśnienia wewnątrzgałkowego w diagnostyce jaskry. Samo to badanie nie jest jednak pełnym badaniem przesiewowym, gdyż jaskra może przebiegać zarówno z podwyższonym, jak i z prawidłowym ciśnieniem wewnątrzgałkowym. Podstawą tej choroby jest bowiem uszkodzenie nerwu wzrokowego, dlatego poza wspomnianym badaniem ciśnienia wewnątrzgałkowego, do pełnego badania profilaktycznego wymagane jest jeszcze wykonanie oftalmoskopii czyli obejrzenia dna oka i badania pola widzenia. Wszystkie te testy są dla pacjenta bezbolesne i jak na badania przesiewowe przystało, nie niosą ze sobą ryzyka powikłań.
Badania przesiewowe pozwalają wcześnie wykryć potencjalnie ciężkie choroby i przynieść korzyści społeczeństwu pod jednym warunkiem – pacjenci będą się chętnie takim badaniom poddawać. W trosce o własne zdrowie dobrze jest porozmawiać ze swoim lekarzem i zapytać, które badania i kiedy należy wykonać.
Jeśli potrzebujesz zapisać się na badania, odwiedź https://medistore.com.pl/konsultacje-lekarskie i umów się na wizytę.
